Osmanlı İmparatorluğu Ve Ekonomi
Ekonomi son günlerde herkesin dilinde, peki ya tarihi?
Bir devlet hazinesi sayesinde ayakta durur. Hem hazineyi dolu tutmak, hem de eldeki kaynağı faydalı işlere harcamak gerçekten bir sanattır. Nitekim, bu sanata dair tarihte pek çok kitap kaleme alınmıştır. En mühimleri arasında ise kolaylıkla İslâm âlimlerinin kitapları bulunabilir. Bir misâl vermek gerekirse, Ebû Hanefî’nin gözde talebesi Ebû Yûsuf’un Harun Reşid’e takdim ettiği “Kitab-ul Harac” tamamıyla ekonomiyi ele alan bir eserdir.
Osmanlı İmparatorluğu’nun hukuku da İslâm hukuku idi. İslâm hukukunun açıkça hüküm vermediği yerlerde ise örfî hukuk devreye giriyordu. Örfî hukuk ise, halkın asırlar boyu biriken tecrübesine istinaden ortaya çıkmış bir tahakküm usulü idi. İslâm devletinde hazinenin adı beytülmâl olsa da, Osmanlılar bu tabir yerine “hazine” kelimesini kullanmışlardır. Beytülmâl dört kısımdır: Zekâtlar, ganimet ve define/maden vergisi, gayrimüslimlerden alınan vergiler ve sahipsiz miraslar yahut bulunan kayıp mallar.
Zekâtlar, mukaddes kitap Kur’an-ı Kerim’de sayılan sekiz sınıf insana verilebilir. Ganimet ve define vergisi; fakir, yetim ve parasız yolcularındır. Gayrimüslimlerden alınan “cizye” vergisi ise vatanı müdafaaya ve memur maaşlarına yatırılır. Sahipsiz ve bulunan mallar ise garip gurabaya harcanır.
Eğer bunlar yetmezse, hükümdar fazladan vergi alabilir. Fakat şunu da işaret etmek gerekir ki, işini bilen idareciler halkın gönlünü hoş tutmak ve kendisine tam itaat etmesini sağlamak için bu dört çeşitle yetinmiştir.
İslâm hukuku, ekonomide hürriyetleri esas alsa da bu başıboş sâf bir liberalizm değildir. Ana kanunlar bellidir. Örnek vermek gerekirse; ticaret serbest kılınmış iken faiz haramdır. Ekonomi umumiyetle fertlerin elindedir. Bu bakımdan, komünizme yer yoktur. Fakat dediğimiz gibi, bu tamamen başıboşluk demek de değildir.
İşte bu yüzden, bir sonraki yazımızda da Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomi sahasındaki müdahaleciliğine ışık tutacağız.
Not: Yazı serimizin başlamasına vesile olan Kurotenshi14’e teşekkür ederiz.
